عفونت‌های ادراری در کودکان/دکتر افشین صفائی

عفونت ادراری (Urinary tract infection: UTI) یکی از شایع‌ترین عفونت‌های دوران کودکی است و از این نظر اهمیت دارد که می‌تواند به آسیب کلیه بیانجامد. در بعضی موارد بروز عفونت ادراری و بررسی‌هایی که در مورد آن می‌شود باعث آشکار شدن اختلال ساختمانی (ارولوژیک) یا کارکردی (مثل مثانه‌ی نوروژنیک) در کودک می‌گردد.
عفونت ادراری در ۵-۳ درصد دخترها و ۱ درصد پسرها اتفاق می‌افتد.
بروز عفونت ادراری در شیرخواران و کودکان کم‌سن از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است زیرا UTI در این گروه سنی (با شیوع حدود ۵ درصد) ممکن است علایم واضح بالینی جز تب ایجاد نکند و در صورتی که به وجود آن پی نبریم، باعث صدمه‌ی کلیوی (Scar) در بیمار شود. به‌علاوه در این گروه سنی تهیه‌ی نمونه‌ی ادرار به راحتی افراد بزرگ‌تر نیست و گاهی مجبور به گرفتن ادرار به‌روش آسپیراسیون سوپراپوبیک (SPA) یا کاتتریزاسیون مجرای ادرار هستیم که برای کودک و والدین به‌راحتی مورد پذیرش قرار نمی‌گیرد.
در خلال سال اول عمر نسبت ابتلای پسر به دختر حدود ۴/۵-۸/۲ به ۱ است. پس از ۲-۱ سالگی شیوع UTI در دختران به‌طور قابل توجهی نسبت به پسران بیشتر می‌شود و نسبت ابتلای دختر به پسر ۱۰ به ۱ است. بروز UTI همراه با تب در دخترانی که سن بین ۲ ماه تا ۲ سال دارند بیش از دو برابر پسران است.
UTI در پسران ختنه نشده بسته به آمارهای مختلف حدود ۲۰-۵ برابر بیشتر از پسران ختنه شده دیده می‌شود. شیرخواران و کودکان کم‌سن در صورت ابتلا به UTI در معرض خطر بیشتری از نظر آسیب کلیوی نسبت به کودکان بزرگ‌تر هستند زیرا شیوع ریفلاکس مثانه به حالب (Vesicoureteric reflux: VUR) در این گروه سنی بیشتر است و تاخیر در شروع درمان پیلونفریت حاد می‌تواند به آسیب کلیه و ایجاد Scar بیانجامد.

پاتوفیزیولوژی
تقریباً تمامی موارد عفونت ادراری منشاء بالارونده دارد و در موارد نادری از راه هماتوژن ایجاد می‌شود. عامل بیماری به‌طور عمده جزو فلور میکربی کولون است. در دختران ۹۰-۷۵ درصد تمام عفونت‌ها ناشی از E. coli و در درجه‌ی بعد کلبسیلا و پروتئوس است. استافیلوکوک ساپروفیتیکوس نیز عامل پاتوژنی در هر دو جنس است که در دختران نوجوان شایع است. عفونت‌های ویرال به‌ویژه آدنوویروس‌ها می‌توانند باعث سیستیت شوند.
به‌طور طبیعی پس از تولد کلونیزاسیون قابل توجه ناحیه‌ی پری‌اورترال با باکتری‌ها در هر دو جنس اتفاق می‌افتد. باکتری‌های فلور ناحیه‌ی پری‌اورترال در ناحیه‌ی دیستال اورتر نیز وجود دارند. اختلال در فلور طبیعی پری‌اورترال که قسمتی از دفاع بدن در مقابل کلونیزاسیون باکتری‌های پاتوژنیک است، باعث می‌شود شخص در معرض ابتلا به UTI قرار گیرد.
به‌جز قسمت دیستال اورتر، به‌طور طبیعی قسمت پروکسیمال اورتر و مثانه و نواحی بالاتر استریل هستند. در صورتی که میکروارگانیسم‌های پاتوژن به مثانه دسترسی پیدا کنند و تکثیر یابند، عفونت ادراری ایجاد می‌شود. باکتری عامل UTI جزو فلور میکروبی مدفوع است که در پرینه و ناحیه‌ی پری‌اورترال کلونیزاسیون پیدا می‌کند و از راه مجرای ادرار وارد مثانه می‌شود. در شیرخواران پسر ختنه نشده، باکتری‌های پاتوژن از فلور زیر پرپوس می‌توانند وارد دستگاه ادراری شوند. حساسیت بیشتر دختران به ابتلا به عفونت ادراری به‌خاطر کوتاه‌تر بودن مجرای ادرار و نزدیک‌تر بودن پرینه به مدخل مجرای ادرار و کلونیزاسیون ناحیه‌ی پرینه با ارگانیسم‌های روده‌ای است.
کلونیزاسیون با E. coli و انتروکوک در خلال سال اول عمر کاهش پیدا می‌کند و به‌طور طبیعی پس از ۵ سالگی ناچیز است. در اوایل کودکی آنتروباکتریا و آنتروکوک‌ها جزو فلور نرمال پری‌اورترال هستند. E. coli در دختران جوان باکتری گرم منفی غالب به‌حساب می‌آید، در حالی که در پسرها E. coli و پروتئوس این وضعیت را دارند. کودکان تا حدود ۵ سالگی به‌خاطر کلونیزاسیون ناحیه‌ی اطراف اورتر با E. coli، آنتروکوک‌ها و پروتئوس در معرض ابتلا به UTI هستند.

تظاهرات بالینی
عفونت ادراری به سه صورت تظاهر می‌کند: پیلونفریت، سیستیت، باکتریوری بدون علامت.
پیلونفریت: گرفتاری پارانشیم کلیه است. اگر پارانشیم کلیه گرفتار نشده باشد پیلیت (Pyelitis) نامیده می‌شود. پیلونفریت می‌تواند با علایمی مانند درد شکم یا پهلو، تب، تهوع، استفراغ و گاهی اسهال تظاهر کند. در نوزادان ممکن است علایم غیراختصاصی مانند زردی، بی‌قراری، شیر نخوردن و کاهش وزن دیده شود.
سیستیت: گرفتاری مثانه است و علایمی مانند دیزوری، تکرر ادرار، فوریت ادرار (Urgency)، درد ناحیه‌ی سوپراپوبیک و بی‌اختیاری ادرار دارد. معمولاً تب وجود ندارد یا خفیف است.
باکتریوری بدون علامت: منحصراً در دختران اتفاق می‌افتد و اشاره به افرادی دارد که کشت ادرار مثبت دارند ولی هیچ علایمی از عفونت ادراری نشان نمی‌دهند. این مساله خوش‌خیم است و به‌جز در زنان حامله که ایجاد عفونت ادراری علامت‌دار (سمپتوماتیک) می‌کند، در موارد دیگر ایجاد آسیب کلیوی نمی‌کند.

تظاهرات بالینی در سنین مختلف
این تظاهرات بسته به این‌که گرفتاری در قسمت فوقانی دستگاه ادراری (پیلونفریت) یا قسمت تحتانی آن (سیستیت) باشد متفاوت است:
کودکان از بدو تولد تا ۲ سالگی: این گروه سنی در صورت ابتلا به پیلونفریت حاد ممکن است علایمی که لوکالیزه کننده‌ی گرفتاری سیستم ادراری باشد نداشته باشند. به‌طور مثال UTI در نوزادان در خلال بررسی بیمار از نظر سپسیس نوزادی آشکار می‌شود. در این گروه سنی پیلونفریت می‌تواند خود را با تبی که کانون لوکالیزه‌ی عفونی در معاینه‌ی بالینی برای آن یافت نمی‌شود نشان دهد. بنابراین توصیه می‌شود در این مورد برای بیمار حتماً آزمایش ادرار از نظر احتمال عفونت ادراری انجام شود زیرا این گروه سنی در معرض خطر آسیب کلیوی هستند. همچنین این بیماران ممکن است علایم غیراختصاصی مانند اسهال، استفراغ، دل درد یا بی‌اشتهایی داشته باشند. بیماران ۲-۱ ساله ممکن است در صورت ابتلا به سیستیت علایمی مانند گریه موقع دفع ادرار و بدبویی ادرار بدون وجود تب داشته باشند.
کودکان ۶-۲ ساله: در این گروه سنی ممکن است عفونت ادراری با علایمی مانند کاهش اشتها، بی‌قراری، درد شکم یا پهلو یا پشت بدون اختلال در ادرار کردن وجود داشته باشد و در صورت ابتلا به سیستیت علایمی مانند تکرر، سوزش، فوریت و بی‌اختیاری ادرار داشته باشند.
کودکان بزرگ‌تر و نوجوانان: UTI در این گروه سنی معمولاً قسمت تحتانی را گرفتار می‌کند (سیستیت) ولی هنوز هم احتمال پیلونفریت حاد وجود دارد. علایم بالینی آن‌ها مانند کودکان سنین ۶-۲ ساله است.

عوامل مستعد کننده
عفونت تقریباً همیشه به‌روش بالارونده توسط باکتری‌های موجود در ناحیه‌ی پری‌اورترال بیمار ایجاد می‌شود. مقاومت در مقابل کلونیزاسیون توسط پاتوژن‌های ادراری که توسط فلور طبیعی ناحیه‌ی پری‌اورترال صورت می‌گیرد در اثر تجویز آنتی‌بیوتیک‌های وسیع‌الطیف مانند آموکسی‌سیلین یا سفالوسپورین‌های نسل اول شکسته می‌شود و می‌تواند کودک را مستعد عفونت ادراری کند. ورود باکتری به مثانه ممکن است ناشی از توربولانس ادرار در جریان ادرار کردن باشد. به‌علاوه گاه مقاربت جنسی و دستکاری ناحیه‌ی تناسلی می‌تواند باعث ورود میکروب به سیستم ادراری شود.
باقی ماندن ادرار به‌مدت طولانی در مثانه در کودکانی که ادرار خود را نگه می‌دارند یا مثانه‌ی خود را خوب تخلیه نمی‌کنند نیز می‌تواند باعث تکثیر باکتری‌ها و ایجاد عفونت ادراری شود. در دختران عفونت ادراری اغلب در هنگام شروع آموزش دفع ادرار (Toilet training) اتفاق می‌افتد. در این زمان است که کودک ممکن است دچار اختلال در دفع ادرار (Voiding dysfunction) شود. این کودکان سعی می‌کنند با انقباضات عضلات کف لگن یا فشار مستقیم به مجرای ادرار، خودشان را خشک نگه دارند، در حالی که مثانه ممکن است دچار انقباضات غیرقابل کنترل باشد. در نتیجه، توربولانس ادرار پیش می‌آید یا مثانه در هنگام ادرار کردن خوب تخلیه نمی‌شود و هر دو این موارد می‌تواند عاقبت منجر به باکتریوری شود. اوروپاتی انسدادی به‌خاطر استاز ادراری که ایجاد می‌کند می‌تواند باعث UTI شود.
ریفلاکس مثانه به حالب (VUR) اختلالی است که توانایی کودک در مقابله با ابتلا به عفونت ادراری را مختل می‌سازد. VUR باعث می‌شود باکتری‌ها بتوانند از مثانه به‌طرف بالا و کلیه‌ها بروند و باعث ایجاد پیلونفریت شوند. VUR به‌صورت ارثی به فرزندان نیز انتقال می‌یابد.
یبوست مزمن با ایجاد یک رکتوم دیلاته توسط مدفوع علت مهم دیگر Voiding dysfunction و زمینه‌ساز ایجاد UTI است. اختلالات آناتومیک و نورولوژیک دیگر سیستم ادراری نیز می‌تواند ایجاد Voiding dysfunction کنند. در بچه‌هایی که آنومالی مادرزادی ندارند اختلال در کارکرد مثانه جزو علل مهم عفونت‌های ادراری عودکننده است.
ختنه‌ی نوزادی ریسک ابتلا به UTI را تا ۹۰ درصد در پسرها در سال اول عمر کم می‌کند. ریسک ابتلا به عفونت ادراری در سال اول عمر در پسرهای ختنه شده ۱ به ۱۰۰۰ است، در صورتی که در پسرهای ختنه نشده ۱ به ۱۰۰ است.
اختلالات آناتومیکی که می‌توانند باعث اشکال در دفع طبیعی ادرار شوند (مانند چسبیدن labia در دستگاه تناسلی دختران) نیز می‌توانند زمینه را برای ایجاد UTI مساعد کنند. ادرار کردن منظم و تخلیه‌ی کامل مثانه عامل دفاعی مهمی در برابر ابتلا به عفونت ادراری است.
Fimbriae یا Pili موجود روی سطح باکتری نیز از عواملی است که می‌تواند در پاتوژنز UTI نقش داشته باشد. دو تیپ فیمبریا وجود دارد. گروه‌های به‌خصوصی از E. coli دارای فیمبریای تیپ ۲ هستند که گیرنده‌های آن روی سلول‌های اپی‌تلیال دستگاه ادراری و گلبول‌های قرمز قرار دارد. چون این فیمبریا با اریتروسیت‌های گروه خونی P آگلوتیناسیون ایجاد می‌کنند به آن‌ها P-fimbriae می‌گویند. باکتری‌هایی که P-fimbriae دارند بیشتر از بقیه می‌توانند باعث ایجاد پیلونفریت شوند.

گرفتن نمونه ادرار و بررسی آزمایشگاهی
در کودکانی که قادرند ادرارشان را کنترل کنند، پس از دفع مقداری از ادرار، از قسمت میانی ادرار در ظرف استریل نمونه برای آزمایش می‌گیریم. چون در قسمت دیستال مجرای ادرار کلونیزاسیون باکتری وجود دارد و ادرار در هنگام خارج شدن مقداری با آن آلودگی پیدا می‌کند، به‌همین خاطر نمونه‌ی وسط ادرار را می‌گیریم تا این آلودگی کمتر شود. نمونه‌ی گرفته شده‌ی ادرار را باید هر چه زودتر روی محیط کشت برد یا در غیر این‌صورت باید تا انجام کشت در یخچال نگهداری کرد (در حرارت ۴ درجه‌ی سانتی‌گراد، ادرار را تا ۲۴ ساعت می‌توان تا انجام کشت ادرار نگه داشت). اگر ادرار در حرارت اتاق بیش از ۶۰ دقیقه نگهداری شود رشد بیش از حد مقادیر ناچیز باکتری‌هایی که موقع گرفتن ادرار باعث آلودگی آن شده‌اند می‌تواند به‌طور غلط باعث تشخیص عفونت ادراری در بیمار شود. اگر ادرار در هوای اتاق بماند تعداد باکتری‌های موجود در آن هر نیم ساعت دوبرابر می‌شود و نتیجه‌ی مثبت کاذب به‌دست می‌آید.
در کشت نمونه‌ی قسمت میانی ادرار اگر بیشتر از ۱۰۰ هزار کلنی از یک نوع پاتوژن رشد کند یا اگر در مواردی که ادرار بچه رقیق باشد یا تکرر ادرار داشته باشد، تعداد کلنی کمتری رشد کند ولی بیمار علامت‌دار باشد، برای بیمار تشخیص UTI مطرح می‌شود. اگر بچه ختنه نشده باشد این روش قابل اعتماد نیست مگر این‌که بشود پرپوس را به‌طرف عقب کشید. در بچه‌های کوچک از کیسه‌ ادرار پس از ضدعفونی کردن پوست ناحیه‌ی تناسلی استفاده می‌شود. باید دقت کرد ماده‌ی ضدعفونی کننده از روی پوست کاملاً شسته و پاک شود تا موقع ادرار کردن با نمونه‌ی ادرار مخلوط و باعث منفی شدن کاذب کشت آن نشود.
رشد ۱۰۰ هزار کلنی (cfu) یا بیشتر باکتری در میلی‌لیتر ادرار نشانه‌ی عفونت است. عفونت ادراری همراه با کمتر از ۱۰۰ هزار کلنی در میلی‌لیتر ممکن است در شیرخواران، کودکان، جنس مذکر، افرادی که نمونه‌ی ادرار آن‌ها با کاتتر گرفته شده، افرادی که آنتی‌بیوتیک دریافت کرده‌اند و افرادی که مایعات زیادی قبل از دادن نمونه‌ی ادرار دریافت کرده‌اند دیده شود. در این موارد حتی با ۳ بار کشت ادراری مثبت احتمال عفونت ادراری حدود ۸۵ تا ۹۰ درصد است. با روش نمونه‌گیری با کیسه‌ی ادرار اگر جواب کشت ادرار منفی باشد قابل اعتماد است. ولی اگر جواب کشت مثبت گزارش شود قابل اعتماد نیست و احتمال آلودگی را باید در نظر داشت (به‌خصوص در پسران ختنه نشده و دختران).
گاهی وقت‌ها متاسفانه با یک کشت ادراری مثبت برای بیمار با تشخیص عفونت ادراری آنتی‌بیوتیک شروع می‌شود. اگر هر کدام از این معیارها موجود نبود باید با کاتتر یا به‌روش SPA نمونه ادرار گرفته شود. باید توجه داشته باشیم که در بچه‌هایی که به‌خاطر عفونت ادراری دچار تکرر ادرار هستند و ادرار نمی‌تواند مدت کافی در مثانه باقی بماند و غلظت کافی پیدا کند ممکن است بیمار کلنی کانت‌های پایین‌تر از مقادیر ذکر شده داشته ولی دچار عفونت ادراری باشد.
مطمئن‌ترین روش گرفتن ادرار، آسپیراسیون سوپراپوبیک است که رشد هر تعداد باکتری گرم منفی یا تعداد بیش از ۳-۲ هزار کوکسی گرم مثبت نشانه‌ی عفونت ادراری است. اگر کودک به‌تازگی ادرار کرده است، تا پر شدن مجدد مثانه آن را باید به‌تاخیر انداخت.
پیوری: آزمایش کامل ادرار (Urine analysis) باید روی همان نمونه ادراری که برای کشت ادرار از آن استفاده می‌شود انجام شود. پیوری (Pyuria) یعنی وجود تعداد ۵ عدد یا بیشتر لکوسیت در درشت‌نمایی بالای سدیمان ادراری. وجود لکوسیت در ادرار پیشنهاد دهنده‌ی عفونت ادراری است ولی عفونت ادراری می‌تواند در غیاب پیوری وجود داشته باشد و برعکس پیوری می‌تواند در مواردی به‌غیر از عفونت ادراری موجود باشد. بنابراین پیوری به‌معنی تشخیص عفونت ادراری نیست. وجود عفونت ادراری با ارگانیسم‌هایی مانند کلامیدیا یا یورآپلاسما یورآلیتیکوم را باید در افرادی که پیوری دارند ولی کشت ادرار آن‌ها منفی است در نظر داشت.
در مواردی مانند بالانیت، اورتریت، تجویز واکسن خوراکی پولیو، آپاندیسیت، اسیدوز توبولر کلیوی هیپرکلرمیک، سل دستگاه ادراری، تومورهای مثانه، عفونت‌های ویرال، سنگ دستگاه ادراری، اجسام خارجی، فعالیت زیاد، گلومرولونفریت، مصرف کورتیکواسترویید یا سیکلوفسفامید، بیمار پیوری استریل دارد، یعنی علی‌رغم وجود گلبول سفید در ادرار، کشت ادرار منفی است.
لکوسیت‌ها سریعاً در ادرار هیپوتونیک یا قلیایی لیز می‌شوند.
نیتریت: در عفونت ادراری معمولاً نیتریت و لکوسیت استراز ادرار در آزمایش ادرار با نوار مثبت است، ولی منفی بودن آن‌ها احتمال عفونت ادراری را رد نمی‌کند زیرا اولاً همه‌ی ارگانیسم‌های پاتوژن ادراری نمی‌توانند نیترات ادرار را تبدیل به نیتریت کنند، ثانیاً کودک باید غذاهایی که ایجاد نیترات در ادرار می‌کند مصرف کرده باشد تا باکتری بتواند آن را تبدیل به نیتریت کند و ثالثاً ادرار باید مدت کافی در مثانه بماند تا این عمل انجام شود. بنابراین در شیرخواران و جنس مذکر از حساسیت بالایی برخوردار نیست.
در موارد زیر نیتریت ادرار به‌طور کاذب مثبت گزارش می‌شود: آلودگی ادرار، اگر نوار آزمایش قبلاً مدتی در معرض هوا قرار گرفته باشد، و مصرف فنازوپیریدین.
در موارد زیر نیتریت ادرار به‌طور کاذب منفی گزارش می‌شود: وزن مخصوص بالا، بالا بودن سطح اوروبیلینوژن ادرار، وقتی PH ادرار کمتر از ۶ باشد، وجود ویتامین C در ادرار، و وجود باکتری‌هایی که نتوانند نیترات را تبدیل به نیتریت کنند.
باکتریوری واضح: اگر در نمونه‌ی سانتریفوژ نشده‌ی ادرار زیر بزرگ‌نمایی با لنز Oil immersion میکروسکوپ، یک یا چند باکتری مشاهده شود احتمالاً بیش از ۱۰۰ هزار ارگانیسم در هر میلی‌لیتر موجود است (Significant bacteriuria).
کشت: اگر در کشت ادرار بیش از یک باکتری رشد کند باید مشکوک به آلودگی نمونه‌ی ادرار شد. عفونت با بیشتر از یک نوع باکتری غیرشایع است ولی ممکن است به‌خصوص در افرادی که اختلالات ساختمانی دستگاه ادراری دارند دیده شود. اگر در کشت ادراری که با روش تمیز گرفته شده است یک یا دو نوع باکتری با کلنی کانت بیش از ۱۰ هزار رشد کرد باید به آن توجه شود. اگر در کشت ادرار کمتر از ۱۰ هزار کلنی باکتری رشد کند آن را به‌جز در موارد زیر منفی تلقی می‌کنیم:
۱. رشد استافیلوکک طلایی به هر تعدادی که باشد مهم تلقی می‌شود.
۲٫ قبلاً رشد ۱۰۰۰ تا ۱۰ هزار در روش نمونه‌گیری با کاتتر را مثبت تلقی می‌کردند ولی اکنون این عدد به تعداد ۵۰ هزار کلنی باکتری در میلی‌لیتر در عفونت‌های ناشی از کاتتر تغییر یافته است.
سیلندر لکوسیت: دیدن سیلندر لکوسیت در ادرار نماینده‌ی وجود عفونت در کلیه است (پیلونفریت).
سایر آزمایش‌ها: در موارد عفونت حاد نسج کلیه (پیلونفریت حاد) لکوسیتوز، نوتروفیلی، ESR بالا و C-reactive protein مثبت وجود دارد.

درمان
سیستیت حاد باید سریع درمان شود تا به‌طرف پیلونفریت حاد پیشرفت نکند. مدت استفاده از دارو ۳ تا ۵ روز است. برای درمان پیلونفریت باید از آنتی‌بیوتیک‌های وسیع‌الطیف که غلظت بافتی کافی در کلیه ایجاد می‌کنند استفاده کرد و از داروهایی مانند نیتروفورانتویین و نالیدیکسیک اسید که قادر به این کار نیستند نباید استفاده کرد. این دو دارو غلظت کافی نسجی در کلیه ایجاد نمی‌کنند ولی در درمان سیستیت می‌توان از آن‌ها استفاده کرد.
بیمارانی که دچار دهیدراتاسیون یا استفراغ هستند یا قادر به تحمل خوراکی نیستند و همچنین نوزادان و شیرخواران یا کودکانی که علایم سپتی‌سمی یا شوک دارند باید بستری شوند و آنتی‌بیوتیک تزریقی برای‌شان تجویز کرد.
برای درمان پیلونفریت از سفتریاکسون با دوز ۷۵ میلی‌گرم برای هر کیلو وزن در ۲۴ ساعت منقسم به یک یا دو دوز (حداکثر ۲ گرم در ۲۴ ساعت) می‌توان استفاده کرد. روش دیگر درمان، تجویز آمپی‌سیلین همراه با یک آمینوگلیکوزید- معمولاً جنتامایسین یا آمیکاسین- است. اگر بیمار دچار پیلونفریت، شرایطی که بستری شدن او را ایجاب کند نداشته باشد می‌توانیم درمان سرپایی را شروع کنیم. شروع درمان برای اثر زودتر و توقف پرولیفراسیون باکتریال در نسج کلیه بهتر است تزریقی باشد که در این‌صورت اگر بیمار آلرژی به سفالوسپورین‌ها نداشته باشد از تک‌دوز سفتریاکسون و سپس درمان خوراکی استفاده می‌کنیم. از سایر داروهای خوراکی مانند سفیکسیم و سفالکسین و کوتریموکسازول نیز می‌توان برای درمان عفونت ادراری استفاده کرد.
پس از اتمام درمان، بیمار را تا انجام VCUG (Voiding cystourethrogram)، برای جلوگیری از عفونت مجدد، روی رژیم پروفیلاکسی با آنتی‌بیوتیک قرار می‌دهیم. به‌طور کلی دوز پروفیلاکتیک این آنتی‌بیوتیک‌ها حدود یک‌سوم دوز درمانی است.
از نالیدیکسیک اسید و نیتروفورانتویین علاوه بر درمان سیستیت، برای پروفیلاکسی عفونت ادراری نیز می‌توان استفاده کرد. این دو دارو اگر با هم مصرف شوند اثر آنتاگونیستی دارند و همچنین تجویزشان در بیمارانی که کمبود G6PD دارند و شیرخواران کمتر از ۳ ماه توصیه نمی‌شود.

تصویربرداری
سونوگرافی: از روش تصویربرداری برای مشخص کردن اختلالات زمینه‌ای دستگاه ادراری که فرد را مستعد ابتلا به عفونت ادراری کرده است استفاده می‌شود. ابتدا از بیمار سونوگرافی دستگاه ادراری به‌عمل می‌آوریم. سونوگرافی روشی غیرتهاجمی در روند پیگیری عفونت ادراری است و آن را می‌توان در هر زمان پس از تشخیص عفونت ادراری برای بیمار انجام داد ولی اگر در بیماری، نحوه‌ی پاسخ به درمان به‌صورت دلخواه نباشد باید فوراً برای او سونوگرافی انجام شود. سونوگرافی برای رد احتمال هیدرونفروز یا آبسه‌ی کلیه یا آبسه‌ی اطراف کلیه یا اختلالات دیگر انجام می‌شود. سونوگرافی طبیعی رد کننده‌ی عفونت ادراری نیست. بهترین روش تصویربرداری برای تشخیص التهاب و اسکار کلیه استفاده از اسکن DMSA (‌دی‌مرکاپتو سوکسینیک اسید) است.
VCUG: پس از درمان عفونت ادراری و برطرف شدن علایم ادراری بیمار، برای بررسی وجود ریفلاکس مثانه به حالب و اختلالات دیگر مثانه VCUG انجام می‌دهیم و معمولاً زمان انجام آن حدود ۶-۲ هفته پس از درمان است ولی در موارد خاص و ضروری می‌توان آن را پس از منفی شدن کشت ادرار انجام داد.
از دو روش VCUG برای کودکان می‌توان استفاده کرد:
۱٫ VCUG استاندارد (Contrast VCUG)
۲٫ VCUG رادیوایزوتوپ (Radionuclide VCUG) یا Direct radionuclide cystogram.
مقدار اشعه‌ای که گونادهای بیمار در VCUG رادیوایزوتوپ دریافت می‌کند حدود ۱۰۰–۵۰ مرتبه کمتر از روش VCUG استاندارد است. در هر دو جنس برای پیگیری بهبودی ریفلاکس می‌توان از VCUG رادیوایزوتوپ استفاده کرد.
معایبی که VCUG رادیوایزوتوپ نسبت به VCUG استاندارد دارد این است که با VCUG رادیوایزوتوپ نمی‌توان وضعیت آناتومیک مثانه را مشخص کرد، نمی‌توان درجه‌بندی دقیقی از ریفلاکس را معین کرد، نمی‌توان دیورتیکول کنار حالب را نشان داد، نمی‌توان مشخص کرد که ریفلاکس در حالب اکتوپیک یا دوگانه صورت می‌گیرد و نمی‌توان وجود Posterior urethral valve را نشان داد.

عوارض عفونت ادراری
کودکانی که دچار پیلونفریت حاد هستند ممکن است دچار التهاب لوبر یا آبسه‌ی کلیه شوند. هر التهاب ایجاد شده در پارانشیم کلیه ممکن است به ایجاد اسکار کلیه و عوارض بعدی آن بیانجامد. عوارض پیلونفریت حاد که در طولانی مدت ایجاد می‌شوند عبارت‌اند از هیپرتانسیون، اختلال عمل کلیه، ESRD، و عوارض حاملگی (UTI، هیپرتانسیون وابسته به حاملگی، نوزاد با وزن کم موقع تولد یا LBW).
از اقداماتی که می‌توان برای پیشگیری از UTI در کودکان انجام داد ختنه‌ی نوزادان پسر، درمان Voiding dysfunction، درمان یبوست و احتراز از تجویز بی‌مورد آنتی‌بیوتیک‌های وسیع‌الطیف است که دفاع طبیعی در مقابل کلونیزاسیون پری‌اورترال را مختل می‌کنند.

دکتر افشین صفائی
متخصص کودکان
فوق تخصص بیماری‌های کلیه‌ی کودکان
عضو هیات علمی دانشگاه علوم پزشکی گیلان
نشانی: رشت، خیابان انقلاب (حاجی‌آباد)، ساختمان پزشکان گاندی، تلفن: ۲۲۴۶۷۲۲-۲۲۲۳۹۸۰