معرفی یک ماده‌ی مورد سوءمصرف جدید، پان /دکتر رقیه حج‌فروش
پان (Paan) برگرفته از لغت هندی Pan است که از برگ گیاه بتل (Betel) به‌همراه دانه‌ی درخت آرکاکیتچو (Areca Catech) به‌دست می‌آید و معمولاً در شرق، جنوب و جنوب شرق آسیا به‌عنوان یک سنت در مراسم جویده میشود. البته برحسب ناحیه‌ی جغرافیایی، تفاوت‌هایی در فرآوری آن وجود دارد. مصرف مستقیم این ماده باعث قرمزی رنگ دهان میشود
درخت آرکاکیتچو در اندونزی، مالزی، فیلیپین، چین، تایوان، کامبوج، ویتنام، لائوس، هند و پاکستان می‌روید.
علت اصلی مصرف این ماده استفاده از آن به‌عنوان پاک کننده و خوشبو کننده‌ی دهان است و معمولاً به میهمانان ویژه یا مدعوین در مراسم خاص اجتماعی پیشنهاد میشود. در واقع مصرف آن در مراسم و رویدادهای فرهنگی در شرق آسیا ارزش نمادین دارد.
اگرچه منظور اصلی از پان برگ درخت بتل است، اما پان بیشتر به مخلوط جویدنی دانه‌های پیچیده در برگ درخت بتل گفته میشود.
انواع پان
پان انواع و طعم‌های متفاوتی دارد:
– تنباکویی (Tambaku paan): برگ درخت بتل با توتون و انواع ادویه پر میشود.
– دانه‌ی آرکایی (Paan supari, paan masala or sada paan): برگ بتل با مخلوطی از دانه‌های زبر یا خرد شده‌ی آرکاکیتچو و سایر ادویه‌ها پر میشود.
– شیرین (Meetha paan): برگ بتل بدون دانه‌ی آرکا یا تنباکو و معمولاً با نارگیل و سایر میوه‌ها پر میشود.
– ترنتو (Olarno paan): برگ بتل با مزه‌ی نعنایی است. معمولاً با سیب‌زمینی خام سرو میشود و در اکثر رستوران‌های هندی موجود است.
پان چهارمین ماده‌ی پرمصرف جهان پس از تنباکو، الکل و کافئین است و حداقل ۱۰ درصد جمعیت دنیا در کشورهای آسیای جنوب شرقی به‌ویژه هند و پاکستان پان مصرف می‌کنند.
پان پراگ (Paan parag)
پان پراگ (راجا، تایتانیک، ناس خارجی، پان عربی، ویتامین، ملوان زبل، پان اسفناج، گوتکا) نوع جدیدی از مواد مورد سوءمصرف است که معمولاً به‌شکل آدامس و پاستیل یا به‌عنوان خوشبو کننده‌ی دهان به‌قیمت ارزان فروخته میشود.
این ماده اخیراً در استان‌های شرقی کشور رواج پیدا کرده است و به‌نظر شباهت‌هایی با ناس دارد که از برگ‌های خشک شده‌ی درخت بتل (Betel) و تنباکو که با آهک مخلوط و کوبیده شده تهیه میشود. ناس سال‌ها در ایران به‌ویژه در نواحی جنوب شرق توسط مهاجرین افغانی به‌صورت زیر زبانی و مکیدنی استعمال می‌شد.
این ماده با نام‌های دیگری چون چالیا (Chaalia)، گوتکا (Gutkha) و نیسوار (Niswar) در اندونزی، مالزی، فیلیپین، چین، تایوان، کامبوج، ویتنام و لائوس تولید میشود. در این مواد از طعم‌‌هایی مانند نعناع استفاده میشود و با توجه به گرانی مواد اولیه به‌ویژه گرانی برگ بتل و دانه‌های آرکا، در واقع محتویات پان پراگ موجود در بازار ترکیبی از تنباکو، آهک، خاکستر، ادویه‌‌های معطر، ساخارین و اسانس‌ها و افزودنی‌‌های غیرمجاز است. همچنین ترکیباتی همچون آرسنیک، کربنات، منیزیم و سرب نیز در این مواد مشاهده شده است.
پان پراگ معمولاً در کارگاه‌های کوچک و غیرقانونی به‌صورت دست‌ساز و غیربهداشتی با طعم‌های مختلف گیاهی و گاه به‌فرم پودر و قرص تهیه میشود و در بسته‌بندی‌های آلومینیومی و کوچک (مانند سماق یا نمک‌های رستورانی) یا با عکس هنرپیشه‌های هندی و پاکستانی وارد میشود.
حتی در بعضی از انواع، برای افزایش قدرت گیرایی و نشئه‌کنندگی و سرخوشی، ترکیبات مخدر یا توهم‌زای دیگری از جمله تریاک و حشیش و در مواردی ترکیبات شیمیایی دیگری از جمله آرسنیک و منیزیم و سرب به آن افزوده میشود.
متاسفانه در برخی موارد افزودن دارو‌های روانگردان از قبیل اکستازی به پان نیز گزارش شده است.
با جوشاندن موادی که در تولید پان به‌کار برده میشود و پیچاندن عصاره‌ی آن در برگ درختی به نام «وین» (Vin) گوتکا ساخته میشود.
عوارض مصرف
اولین عارضه‌ی مصرف پان به‌صورت تهوع، استفراغ، دل‌درد، سرگیجه، تعریق و تکرر ادرار بروز می‌کند.
نیکوتین موجود در تنباکوی این مواد سبب زردی رنگ دندان‌ها و ایجاد آسیب جدی به سلول‌های مغز میشود.
از دست دادن تعادل رفتاری و حرکتی و روحی، احساس گرمی، سرخوشی موقت، سبکی سر، گیجی و شادی کاذب و تشنگی از دیگر عوارض مصرف این ماده است. سرطان دهان، حنجره، لثه و دستگاه گوارش از جمله روده‌ی بزرگ، ایجاد عارضه در دستگاه تنفسی و قلب و عروق نیز از دیگر عوارض مصرف است.
ضعف شدید سیستم ایمنی و عفونت‌های مکرر و وسیع به‌ویژه در دهان و لثه مشاهده میشود. از آن‌جایی که با مصرف پان، بزاق دهان افزایش می‌یابد، خارج کردن مکرر آب دهان مصرف‌کننده، سبب انتقال بیماری‌‌های عفونی مانند سل و هپاتیت میشود.
ایجاد وابستگی و اعتیاد مهم‌ترین عارضه‌ی مصرف این ماده‌ی صناعی است.
آژانس بین المللی مطالعه‌ی سرطان (IARC) برگ بتل و دانه‌های آرکای جویدنی را به‌عنوان کارسینوژن معرفی کرده است. البته دانه‌های آرکا عامل کارسینوژن مهم‌تری است. مطالعات اخیر نشان داده که دانه‌های آرکا با یا بدون نیکوتین به‌ترتیب خطر سرطان دهان را از ۴/۸ تا ۹/۹ بار افزایش می‌دهند.
مصرف پان توسط کودکان دبستانی و نوجوانان می‌تواند به‌عنوان دروازه‌ی مصرف مواد مخدر سنگین و قوی‌تر مطرح شود و مقدمه‌ای برای تجربه‌ی مصرف مواد مخدر قوی‌تر، وابستگی و اعتیاد به آن‌ها باشد.
Ref:
۱٫ http://wikipedia.org
۲٫ http://www.tabnak.ir
۳٫ http://www.behroozan.ir
۴٫ http://pezeshk.us
۵٫ http://www.jahannews.com
دکتر رقیه حج‌فروش
نشانی: رشت، چهارراه گلسار، ساختمان پزشکان نصر، مرکز بازتوانی و درمان معتادان هدیه‌ی سلامت، تلفن: ۷۲۲۲۷۱۲
