آقایان هم یائسه میشوند!/ آندروپوز/ دکتر مرضیه مهرافزا
آندروپوز مترادف با منوپوز (یائسگی) در خانمهاست. با تشکیل دومین مجمع سالانهی آندروپوز در سال ۲۰۰۱ که در آن عدهای از پزشکان و محققان شامل متخصصین غدد مترشحه، ارولوژیستها، روانپزشکان و پزشکان عمومی مسوول مراقبت اولیه شرکت داشتند، بحث و گفتوگو و پیشنهادهایی برای در نظر گرفتن درمان جانشینی هورمون تستوسترون (TRT) برای آقایان ارایه شد.
در سالهای گذشته درمان جانشینی با هورمون فقط برای زنان یائسه درنظر گرفته میشد، اما در حال حاضر با توجه به افزایش طول عمر مردان، استفاده از درمان جانشینی با تستوسترون برای پیشگیری یا درمان آندروپوز توجه محققان و پزشکان را به خود جلب کرده است.
علایم و نشانههای آندروپوز
علایم و نشانههای کاهش سطح تستوسترون خون در مردان بالغ شامل کاهش میل جنسی، اختلال نعوظ، افسردگی، بیحالی، استئوپروز، کاهش قدرت تودهی عضلانی بدن، سیر قهقرایی صفات ثانویهی جنسی و کاهش موهای زهار است. همچنین تغییر در خلقوخوی، عدم توانایی در تمرکز، کاهش علاقه در فعالیتها، اختلالات خواب، تحریکپذیری و خلقوخوی افسرده نیز ممکن است مشاهده شود.
برای تشخیص آندروپوز (کاهش قابل توجه آندروژن در مردان مسن) باید علاوه بر کاهش سطح تستوسترون، تمام یا بعضی از این علایم و نشانهها وجود داشته باشد.
باید توجه داشت که این علایم و نشانهها بهعلت غیراختصاصی بودن، در بعضی اوقات بهعنوان تظاهری از آندروپوز مورد توجه قرار نمیگیرند. برخی پزشکان این علایم را در مردان مسن به فرآیند طبیعی افزایش سن نسبت میدهند و بدون اندازهگیری تستوسترون خون، بیمار را به حال خود رها میکنند.
در حال حاضردر مورد مزایا و خطرات درمان جانشینی هورمونی در مردان مسن (TRT) اطلاعات کافی وجود ندارد.
میزان طبیعی تستوسترون توتال سرم در اوایل صبح در مردان جوان سالم ۲۰ تا ۴۰ ساله تقریباً بین ۵۰۰ ng/dl تا ۱۰۰۰ ng/dl است.
در واقع مردانی که دچار علایم و نشانههای کمبود تستوسترون هستند و موارد منع مصرفی برای استفاده از تستوسترون ندارند، درمان جانشینی هورمون برایشان مفید خواهد بود.
سطح توتال تستوسترون کمتر از ۲۰۰ ng/dl بهطور واضح دلالت بر کمکاری گوناد جنسی دارد و درمان جانشینی با تستوسترون در آن مفید و موثر واقع خواهد شد.
اگر سطح تستوسترون توتال سرم بین ۲۰۰ ng/dl و ۴۰۰ ng/dl باشد، آزمایش خون باید تکرار شود و سطح تستوسترون آزاد خون و گلوبولین متصل شده به هورمون (SHBG) اندازهگیری شود.
اگر سطح تستوسترون در یک مرد سالم بیشتر از ۴۰۰ ng/dl باشد، تشخیص آندروپوز غیرمحتمل است و باید به تشخیصهای احتمالی دیگر توجه کرد.
کمبود تستوسترون چه خطری برای سلامتی مردان دارد؟
در مردان مسن خطرات کمبود تستوسترون شامل کاهش قدرت و تودهی عضلانی بدن، اختلال عملکرد جنسی، افزایش چربی بدن، تغییرات نامطلوب در خلقوخوی و اختلال عملکرد سیستم عصبی و روانی است. همچنین خطر استئوپروز و شکستگی استخوان در مردان مسنتری که دچار کمبود هورمون هستند بیشتر است.
در مطالعات اپیدمیولوژیک، کاهش سطح تستوسترون منجر به چاقی قسمت مرکزی بدن، مقاومت به انسولین، افزایش خطر دیابت و بیماری قلبی ـ عروقی میشود.
کدامیک از اختلالات طبی با کاهش عملکرد غدد جنسی درمردان ارتباط دارد؟
تعدادی از اختلالات سیستمیک موجب کاهش سطح تستوسترون خون میشوند. این موارد شامل سیروز کبدی، نارسایی مزمن کلیه، کمخونی داسی شکل، تالاسمی، هموکروماتوز، HIV، آمیلوئیدوز، بیماری انسدادی مزمن ریه (COPD)، آرتریت روماتوئید، عفونتهای مزمن و بیماریهای التهابی است.
هیپوگونادیسم میتواند علت مرکزی (ناشی از اختلالات هیپوتالاموس یا هیپوفیز) یا علت محیطی Testicular)) داشته باشد.
بسیاری از مردان بالای ۵۰ سال و اغلب مردان با سن مساوی یا بیشتر از ۶۵ سال دچار اختلال عملکرد در سطوح مختلف محور هیپوتالاموس ـ هیپوفیز بیضه هستند که با کاهش سطح تستوسترون و کاهش نسبی سطح LH همراه است.
آیا تمام مردان مسن با سطح پایین تستوسترون باید از نظر اختلالات هیپوفیز و هیپوتالاموس ارزیابی شوند؟
بعد از تشخیص سطح پایین تستوسترون، سطح LH و پرولاکتین خون باید اندازهگیری شود. در مردان با سطح توتال تستوسترون کمتر از ۱۵۰ ng/dl و سطح کمتر از طبیعی LH و سطح بالای پرولاکتین باید MRI قاعدهی جمجمه با یا بدون کنتراست برای مشخص شدن غدهی هپیوتالاموس و هیپوفیز انجام شود.
آیا مصرف بعضی از داروها موجب کاهش سطح تستوسترون خون در مردان میشود؟
داروهایی که موجب کاهش سطح تستوسترون میشوند شامل آگونیستها و آنتاگونیستهای GNRH، استروژنها، پروژستینها، گلوکوکورتیکوئیدها، کتوکنازول، آلداکتون، سایمتیدین، دیورتیکهای تیازیدی، مخدرها، استروئیدهای آنابولیک، آمیودارون و تعدادی از داروهای روانگردان هستند.
چند درصد از مردان در سنین ۵۵، ۶۵، ۷۵ و ۸۵ سالگی دچار کمبود هورمون تستوسترون هستند؟
علایم و نشانههای آندروپوز در تشخیص این بیماری مهم است. کمبود تستوسترون اغلب کمتر از میزان واقعی آن تشخیص داده میشود و متاسفانه اغلب با تغییرات فیزیولوژیک ناشی از افزایش سن اشتباه میشود زیرا این نشانهها در مردان مسن اغلب غیراختصاصی است.
در کل شیوع کاهش عملکرد گونادهای جنسی براساس سطح تستوسترون با بالا رفتن سن افزایش مییابد.
ارتباط آندروپوز با آلزایمر
بررسیهای متعدد حاکی از ارتباطی مهم بین تراز (سطح) پایین تستوسترون در مردان و بیماری آلزایمر است. در مقالهای در ژورنال نورولوژی، ۲۷ ژانویهی ۲۰۰۴ در مورد ۵۷۴ مرد که بهطور میانگین برای ۱۹ سال در بالتیمور پیگیری شدند چنین نتایجی حاصل شد: تراز بالای تستوسترون آزاد منجر به کاهش ریسک ایجاد بیماری آلزایمر میشود. در واقع با هر ۵۰ درصد افزایش میزان تستوسترون آزاد پایه، ۲۶% از وقوع این بیماری کاهش مییابد.
آلزایمر با تراز تستوسترون آزاد خون ارتباط مستقیم دارد بهطوریکه در مردان مبتلا به بیماری آلزایمر سطح تستوسترون آزاد خون نسبت به مردان سالم ۵۰% کاهش نشان میدهد.
بعضی از محققان معتقدند سطح بالاتر تستوسترون آزاد منجر به حافظهی بینایی بهتر، توانایی و حافظهی بهتر و انجام دقیقتر کار نسبت به مردان با سطح تستوسترون پایینتر میشود.
در یک پیشمطالعه (Pilot study) در مورد ۱۰ مرد مبتلا به دمانس (از دست دادن فعالیت مغزی که یافتهی شایعی در بیماری آلزایمر است) درمان جانشینی تستوسترون (TRT) بهبود قابل ملاحظهای در توانایی تفکر و نیز قدرت تجسم فضایی آنها ایجاد کرد. البته مطالعات بزرگتری برای اثبات این مسئله لازم است.
آیا مردان از۵۰ سالگی باید بهطور منظم از نظر کمبود تستوسترون غربالگری شوند؟
بسیاری از محققان معتقدند غربالگری برای تشخیص کمبود تستوسترون باید در ۵۰ یا ۵۵ سالگی شروع شود و سپس هر ۵ سال یا زودتر درصورت بروز علایم تکرار گردد.
برای تشخیص ضرورت غربالگری با استفاده از پرسشنامهی مربوط به علایم احتمالی آندروپوز، اندازهگیری سطح تستوسترون پیشنهاد میشود.
موارد منع مصرف
موارد منع مصرف مطلق درمان جانشینی با تستوسترون شامل سرطان پروستات، سرطان پستان و حساسیت به اجزای تشکیلدهندهی فرمول تستوسترون است.
موارد منع نسبی مصرف نیز شامل پلیسیتمی (هماتوکریت بالاتر از ۵۲%)، آپنهی درمان نشدهی زمان خواب، علایم شدید انسدادی هیپرپلازی خوشخیم پروستات (BPH) و نارسایی پیشرفتهی احتقانی قلب است.
خطرات و مزایا
در مورد مزایا و خطرات بالقوهی درمان جانشینی تستوسترون در مردان مسن اطلاعات کافی وجود ندارد، اما خطرات بالقوهی درمان جانشینی با تستوسترون شامل پلیسیتمی و احتمالاً ترومبوز، بدتر شدن و یا شروع آپنهی زمان خواب، تشدید علایم انسدادی پیشابراه و تبدیل سرطان نهفتهی پروستات به نوع بالینی آن، افزایش حوادث قلبی ـ عروقی، ژنیکوماستی، آکنه و افزایش هماتوکریت به بالای ۵۵% است.
همچنین مزایای بالقوهی درمان جانشینی با تستوسترون عبارت است از:
۱ـ بهبود میل جنسی
۲ـ افزایش سطح انرژی
۳ـ افزایش قدرت تودهی عضلانی
۴ـ افزایش تراکم استخوان (BMD ) و کاهش شکستگی آن
۵ـ بهبود خلقوخو که همراه با تقویت عملکرد جنسی موجب تقویت احساس مثبت و بهبود کیفیت زندگی در مردان درمانشده میشود.
اثرات این درمان در مردان جوان مبتلا به هیپوگونادیسم و مردان میانسال نیز دیده شده است.
انواع دارویی
در حال حاضر فرمولهای متنوعی از تستوسترون در بازار موجود است:
۱ـ انواع تزریقی
۲ـ چسبها و ژلهای پوستی تستوسترون
۳ـ کاشتنیهای حاوی تستوسترون
۴ـ کپسولهای خوراکی.
هدف از تمامی درمانهای فوق افزایش تراز تستوسترون خون به نزدیک تراز خونی آن در مردان جوان است.
اطلاعات اپیدمیولوژیک دلالت بر این دارد که در مردان با سطح پایین تستوسترون بیماری عروق کرونری قلب شیوع بیشتری دارد.
البته مطالعات کوتاهمدت نشان داده است که درمان با تستوسترون موجب کاهش آنژین صدری میشود، ولی مطالعاتی درازمدت برای بررسی تأثیر درمان جانشینی با تستوسترون در کاهش بیماریهای قلبی ـ عروقی و پیشرفت آترواسکلروز لازم است.
در درمان جانشینی با تستوسترون دوز مناسب پیشنهادی کدام است ؟
دوز مناسب به نوع و خواص فارماکوکینتیک خاص آن بستگی دارد. سطح ایدهآل درمان جانشینی هورمون نامشخص است زیرا ارگانهای مختلف بدن به دوز تجویز شده بهصورت یکسان واکنش نشان نمیدهند. با توجه به این مسئله پزشک باید میزانی از دارو را تجویز کند که در تراز میانهی طبیعی برای مردان جوان سالم باشد و کمترین دوز مؤثر که اثرات مفید و موردنظر را ایجاد کند.
شش تا دوازده هفته بعد از شروع درمان جانشینی با تستوسترون باید شخص از نظر بالینی و بیوشیمیایی مورد ارزیابی مجدد قرار گیرد.
برای اغلب بیماران اندازهگیری تستوسترون کل سرم کافی است ولی در بعضی از بیماران بایستی تراز تستوسترون آزاد سرم نیز اندازهگیری شود.
تراز میانهی طبیعی تستوسترون یک هفته پس از استفاده از نوع تزریقی دارو (Testosterone Enanthate or Cypionate که هر دو هفته یکبار تزریق میشود)، ۳ تا ۱۰ ساعت بعد از استعمال چسب تستوسترون (Testosterone Patch که هر ۲۴ ساعت یکبار استفاده میشود) و بلافاصله بعد از استفاده از ژل پوستی تستوسترون (که هر ۲۴ ساعت یکبار استفاده میشود) حاصل میشود.
تنظیم مجدد دوز باید ۶ هفته تا سه ماه بعد از شروع دارو انجام شود. درصورتیکه از محصولات پوستی استفاده میشود، باید در مورد تحریک پوست یا سایر حساسیتهای پوستی سؤال شود.
آنتیژن مخصوص پروستات در سرم (PSA) باید اندازهگیری شود و معاینهی پروستات از طریق رکتوم (DRE) باید قبل از درمان انجام شود و سپس سه ماه بعد، شش ماه بعد و پس از آن سالی یکبار تکرار شود.
درصورتی که PSA سالانه بیش از ۱٫۵ ng/ml افزایش یابد یا به میزان بالاتر از۴ ng/ml برسد، مشاورهی ارولوژی توصیه میشود.
هماتوکریت خون نیز باید در ابتدا، سه ماه بعد، شش ماه بعد و پس از آن سالی یکبار اندازهگیری شود.
دکتر مرضیه مهرافزا
متخصص جراحی زنان و زایمان و فلوشیپ IVF و نازایی
نشانی: رشت، بلوار شهید انصاری، خیابان ارشاد، مؤسسهی درمان ناباروری مهر
تلفن: ۷۷۶۴۲۶۰
Email: info@Mehrinstitute.org
بهنقل از «پزشکان گیل»، ش ۱۹ و ۲۰
2 دیدگاه
مهناز · ژانویه 18, 2011 در 9:46 ب.ظ
به نظر من اطلاعاتی که در مورد آقایان داده شده بسیار مفید است و سطح آگاهی را بالا می برد و در خصوص این مورد ذکر شده در بالا کمک به استحکام پایه های زندگی زناشویی می کند
فرساد ایمانی · آوریل 2, 2011 در 5:39 ب.ظ
مطالبی که در مورد آندروپوز درج کرده¬اید بسیار جالب است اما لازم است برای اطلاع¬رسانی بهتر تذکر داده شود مردان نباید تا سن ۷۰-۸۰ سالگی صبر کنند سپس به فکر درمان بیافتند. در این سن اثرات آندروپوز گسترده شده و با تجویز هورمون-درمانی جایگزینی به ندرت درمان قابل توجهی حاصل میشود درحالیکه اگر مردان از سنین ۴۰-۵۰ سالگی اقدام کنند بخوبی هورمون¬درمانی ایجاد میشود +برخی داروهای گیاهی جایگزینی هورمون مردانه (:اس¬ایکس ….) مورد بررسی قرار گیرد. این داروها توسط عموم بدون تجویز پزشک مقدور است. بررسی این داروها برای آگاهی از اینکه برخی از آنها بی¬اثر است و برخی حتی مضر و البته برخی مفید هم هست، کاملأ ضروریست
دیدگاهها بسته است.