آرتروسکوپی/ دکتر سید پژمان نیر ثابتی

استفاده از تجهیزات فیبر نوری و دوربین اندوسکوپی باعث ایجاد تحولی بزرگ در جراحی مفاصل مختلف شده است. آرتروسکوپ به‌عنوان وسیله‌ای برای تشخیص و درمان بیماری‌ها و اختلالات داخل مفصلی باعث بهبود عملکرد بیماران پس از جراحی و کاهش آسیب مفصلی به‌دنبال جراحی می‌شود.
پیش از ابداع روش‌های اندوسکوپی مفصل (آرتروسکوپی) تمام جراحی‌های مفاصل به روش باز انجام می‌شد که در خیلی از موارد به آسیب سطح مفصلی و محدودیت پس از عمل می‌انجامید. آرتروسکوپ رویکرد جراحان ارتوپدی را نسبت به تشخیص و درمان بیماری‌های مفصلی تغییر داده است، ولی البته به این نکته باید تاکید کرد که این روش در تشخیص بیماری‌ها جانشین مهارت‌های بالینی نیست.

آرتروسکوپ
آرتروسکوپ فیبر نوری شامل سیستم Rod lens است که توسط چند فیبر شیشه‌ای محصور شده است. چند ویژگی خصوصیات نوری آرتروسکوپ را مشخص می‌کند. مهم‌ترین آن‌ها قطر، زاویه‌ی لنز و وسعت دید است.
زاویه‌ی لنز میزان زاویه‌ی بین محور لوله‌ی دوربین و خط عمود به سطح لنز است. این زاویه از ۱۲۰ تا صفر متغیر است. آرتروسکوپ‌های ۲۵ و ۳۰ درجه‌ رایج‌ترین انواع‌ قابل استفاده‌اند.
منظور از میدان دید، زاویه‌ی قابل دیدن با استفاده از آرتروسکوپ است که از ۱۱۵ تا ۶۵ درجه متغیر است.
قطر دوربین انواع آرتروسکوپ از ۱/۷ تا ۷ میلی‌متر قابل تغییر است. آرتروسکوپ‌های با قطر کوچک و منعطف برای استفاده در مفاصل کوچک طراحی شده است.
دستگاه آرتروسکوپی مجهز به یک دوربین تلویزیونی است که امکان دیدن تصاویر را در صفحه‌ی مانیتور فراهم می‌کند.
ست آرتروسکوپی شامل یک سری وسایل برای انجام اعمال جراحی است که قیچی مخصوص، پروب، فورسپس، چاقوی آرتروسکوپی و وسایل جراحی الکتریکی از این جمله‌اند.
در جراحی به‌وسیله‌ی آرتروسکوپ مفصل به‌وسیله‌ی مایعی مانند سرم نرمال سالین متسع می‌شود تا رویت فضاهای داخل مفصل امکان‌پذیر شود. استفاده از مایع امکان شستشوی داخل مفصل را فراهم می‌کند.

مزایای جراحی آرتروسکوپیک
مزایای جراحی آرتروسکوپیک نسبت به جراحی باز در موارد دارای اندیکاسیون بسیار زیاد است. کاهش دوره‌ی نقاهت، برش کوچک‌تر، کاهش واکنش التهابی، امکان انجام اقدامات تشخیصی، کاهش هزینه‌ی عمل جراحی و کاهش عوارض جراحی از جمله مزایای این روش جراحی است.

مشکلات جراحی آرتروسکوپیک
جراحی در یک فضای محدود توسط وسایل بسیار ظریف و با امکان مانور اندک برای هر جراحی مناسب نیست. امکان آسیب زدن به سطح مفصلی وجود دارد. از سوی دیگر، تجهیزات مورد نیاز برای این جراحی نیز بسیار گران است.

تصویر ۲٫ تجهیزات جراحی آرتروسکوپی

موارد استفاده از جراحی آرتروسکوپیک
آرتروسکوپی در بسیاری از مشکلات مربوط به مفاصل کاربرد دارد. آرتروسکوپی تشخیصی برای بررسی پیش از عمل و تایید تشخیص بالینی به‌کار می‌رود و امروزه امکان جراحی آرتروسکوپیک روی تمام مفاصل بدن وجود دارد.
در مفصل زانو می‌توان از آرتروسکوپی برای تشخیص پاتولوژی‌های داخل مفصلی مانند بیماری‌های سینوویوم، پارگی رباط صلیبی قدامی و خلفی، پارگی منیسک، آسیب‌های سطح مفصلی و … استفاده کرد. در حال حاضر بیشترین کاربرد آرتروسکوپی در مفصل زانوست. از آرتروسکوپی می‌توان برای تایید یافته‌های بالینی و حتی بررسی صحت روش‌های پیچیده‌ی تشخیصی مانند MRI استفاده کرد. جراحی‌های پیچیده‌ی مفصلی مانند بازسازی رباط صلیبی قدامی و خلفی، خارج کردن اجسام آزاد، ترمیم آسیب‌دیدگی‌های غضروف سطح مفصلی، دبریدمان مفصلی برای آرتروز و سینووکتومی برای آرتریت‌های التهابی از جمله موارد کاربرد درمانی آرتروسکوپی هستند.
در مفصل شانه ترمیم آسیب‌های لبروم، اصلاح ناپایداری‌های شانه، ترمیم پارگی‌های عضلات اطراف مفصل شانه و اقدامات درمانی دیگر قابل انجام است.
امروزه از آرتروسکوپی برای درمان آسیب‌های مختلف در مفاصل ران، مچ پا و مچ دست استفاده می‌شود. به‌وسیله‌ی آرتروسکوپی و وسایل ظریف، امروزه آزاد کردن کانال کارپ در سندرم کارپال تونل نیز امکان‌پذیر است.
جراحی‌های آرتروسکوپیک تحت بیهوشی عمومی یا بی‌حسی منطقه‌ای انجام می‌شود.

موارد منع جراحی آرتروسکوپیک
موارد منع جراحی آرتروسکوپی معدود است. آرتروسکوپی نباید پیش از معاینه‌ی دقیق بالینی و روش‌های تشخیصی غیرتهاجمی‌تر انجام شود. این روش همچنین در مواردی که به‌علت انتقال عفونت‌های سطحی خطر عفونت مفصلی وجود دارد امکان‌پذیر نیست.
خشکی کامل یا شدید مفصلی از موارد منع نسبی آرتروسکوپی است و آسیب‌های اطراف مفصل که باعث نشت مایع از داخل مفصل می‌شوند نیز مانعی برای جراحی آرتروسکوپیک‌اند.

تصویر ۳٫ وضعیت قرارگیری بیمار حین آرتروسکوپی

عوارض جراحی آرتروسکوپیک
عوارض جراحی با آرتروسکوپ معمولاً اندک و خفیف است. برای جلوگیری از عوارض ناخواسته، باید به جزییات توجه کرد. از جمله عوارض جراحی آرتروسکوپیک می‌توان از عفونت، همارتروز، شکستن تجهیزات، ترومبو امبولی، دیستروفی سمپاتیک و آسیب به عناصر داخل مفصلی نام برد. از این میان آسیب اجزای داخل مفصل مانند منیسک‌ها یا غضروف سطح مفصلی شایع‌ترین موارد است. احتمال آسیب به عناصر اطراف مفصل مانند عروق و اعصاب نیز وجود دارد.
علی‌رغم امکان بروز هر کدام از عوارض نامبرده، آرتروسکوپی باعث تحول در جراحی ارتوپدی و کاهش دوره‌ی نقاهت بیماران و امکان دسترسی به نقاط دور از دسترس مفاصل شده است.

دکتر سید پژمان نیر ثابتی
متخصص ارتوپدی
نشانی: رشت، چهارراه پورسینا، روبه‌روی ثبت احوال، ساختمان اطبا، تلفن: ۳۲۲۰۴۵۶

به‌نقل از «پزشکان گیل»، ش ۶۱، آبان ۱۳۸۷