یادروز جهانی استاد سخن، سعدی، اول اردیبهشت

زنده شود هر که پیش دوست بمیرد

مرده‌دل است آن‌که هیچ دوست نگیرد

هر که ز ذوقش درون سینه صفایی‌ست

شمع دلش را ز شاهدی نگزیرد

طالب عشقی؟ دلی چو موم به‌دست آر

سنگ سیه صورت نگین نپذیرد

صورت سنگین‌دلی کشنده‌ی سعدی‌ست

هر که بدین صورتش کشند، نمیرد!

ابومحمد مُصلِح‌بن‌ عبدالله مشهور به سعدی شیرازی و مشرف‌الدین (منولد به ۵۸۵ یا ۶۰۶ و متوفی به ۶۹۱ هجری قمری) شاعر و نویسنده‌ی پارسی‌گوی ایرانی است. شهرت او بیشتر به‌خاطر نظم و نثر آهنگین، گیرا و قوی اوست. مقامش نزد اهل ادب تا آن‌جاست که به وی لقب استاد سخن داده‌اند. آثار معروفش کتاب‌های گلستان و بوستان و نیز غزلیات است. سعدی بدون تردید یکی از پنج شاعر طراز اول زبان فارسی است. برخی او را بزرگ‌ترین شاعر ایران می‌دانند که فصاحت و زیبایی کلام او را مانندی نیست و شیوایی آن در نظم و نثر، زبانزد همگان است. سعدی شاید تنها شاعری باشد که کلامش را سهل و ممتنع می‌دانند، چرا که سخن منظوم او به‌قدری شیوا و بی‌تکلف است که به نثری روان و ساده نزدیک است. کسانی که بخواهند کار او را در نثر تقلید کنند درمی‌مانند و به دشواری آن پی می‌برند. جز حافظ که پس از سعدی نام‌آورترین شعرا در سرایش غزل است، هنوز شاعری نتوانسته به سبک و شیوه‌ی سعدی غزل بسراید. در زمینه‌ی اخلاق و عرفان عملی نیز کتابی نوشته نشده که همپای بوستان باشد.
مرکز سعدی‌شناسی ایران از سال ۱۳۸۱ روز اول اردیبهشت‌ماه را «روز سعدی» اعلام کرد و در اول اردیبهشت ۱۳۸۹ در اجلاس شاعران جهان در شیراز، نخستین روز اردیبهشت ماه از سوی نهادهای فرهنگی داخلی و خارجی نیز به‌عنوان روز سعدی نامگذاری شد.

مگر نسیم سحر بوی زلف یار من است

که راحت دل رنجور بی‌قرار من است؟

به خواب درنرود چشم بخت من همه عمر

گرش به خواب ببینم که در کنار من است

اگر معاینه بینم که قصد جان دارد

به جان مضایقه با دوستان نه کار من است

حقیقت آن که نه درخورد اوست جان عزیز

ولیک درخور امکان و اقتدار من است

نه اختیار من است این معاملت، لیکن

رضای دوست مقدم بر اختیار من است

اگر هزار غم است از جفای او بر دل

هنوز بنده‌ی اویم که غمگسار من است

درون خلوت ما غیر درنمی‌گنجد

برو که هر که نه یار من است، بار من است!

به لاله زار و گلستان نمی‌رود دل من

که یاد دوست گلستان و لاله‌زار من است

ستمگرا! دل سعدی بسوخت در طلبت

دلت نسوخت که مسکین امیدوار من است؟

و گر مراد تو این است بی مرادی من

تفاوتی نکند چون مراد یار من است.

برای دان‌لود و شنیدن آواز این غزل سعدی با صدای همایون شجریان (از آلبوم «نسیم وصل») به این‌جا مراجعه کنید.