نقش رسانه در تشکل مدنی/ دکتر حمید طهماسبیپور
ذهن پرسشگر و جستجوگر انسان متفکر در طول تاریخ تلاش کرده با شناخت پدیدههای طبیعی، اجتماعی، علمی و… آنها را ثبت کند و به اطلاع دیگران برساند. زمانی با استفاده از سنگ، خشت گلی و پاپیروس این کار را میکرد و امروزه با نشریه و کتاب و فایلهای کامپیوتری. زمانی جارچیان برای اطلاع مردم اخبار و اطلاعات را در کوی و برزن فریاد میزدند یا چاپارها سوار بر اسبان تیزرو اخبار را از شهری به شهر دیگر میبردند. اما امروزه رسانههای ارتباط جمعی چون روزنامه، رادیو، تلویزیون و اینترنت این وظیفه را بهعهده دارند.
امروزه نیاز و میل بشر برای دانستن و اطلاعرسانی تا به آن حد پیش رفته است که با اختراع و تکامل تلفن همراه (موبایل) تمام اشکال و شیوههای اطلاعرسانی مانند ثبت و ضبط، ارسال و دریافت صوتی، نوشتاری و تصویری و ارتباط با ماهواره و اینترنت را در هر لحظه و هر مکانی میتوان انجام داد.
در عصر پیشرفتهی تکنولوژی کنونی که اطلاعات و اخبار بهصورت گسترده و انفجاری فضای رسانهای را انباشته است، دیگر کسی توان و علاقهی دانستن همه چیز را ندارد، بلکه هر کس بسته به تعلقات فکری، اجتماعی و شغلی خود آن دسته از اطلاعات و اخباری را که نیازمند آن است، پیگیری میکند. گروهها و تشکلهای اجتماعی، سیاسی، فرهنگی، تخصصی و… نیز برای اینکه اطلاعات و اخبار خود را راحتتر بهاطلاع اعضا و عناصر هدف خود برسانند، با ایجاد رسانهی اختصاصی به این امر جامهی عمل میپوشانند.
در یک تشکل مدنی مانند انجمن پزشکان عمومی که آحاد صنف در مناطق مختلف و گستردهی جغرافیایی (شهر و روستا) پراکندهاند، رسانه نقش چندمنظورهای ایفا میکند. از سویی اطلاعات و دادهها بهطور منظم به اعضا داده میشود و از سوی دیگر اعضا نظریات و اطلاعات مناطق خود را در رسانه منعکس میکنند. در این فرآیند رسانه نهتنها نقش هماهنگکنندهای ایفا میکند بلکه باعث استحکام و گسترش تشکیلاتی تشکل مدنی میشود.
پیشفرضهای فعالیتهای رسانهای
برای اینکه رسانه بتواند چنین وظایفی را بهدرستی انجام دهد، پیشفرضهایی لازم است:
۱٫ منظم بودن: نظم و انضباط در هر کاری ضروری است. اما در یک رسانه، چه نوشتاری مانند روزنامه و نشریه و چه اینترنتی مانند وبلاگ و سایت، منظم بودن امری حیاتی است. در تشکل مدنی رسانه نقش پل ارتباطی بین اعضا را دارد، لذا اگر این ارتباط نامنظم و گهگاهی باشد، بهتدریج پیوند بین اعضا سست و ضعیف گشته و در نهایت منجر به از هم پاشیدگی میشود.
۲٫ فراگیر بودن: رسانه باید آحاد صنف را پوشش دهد. همانگونه که قدرت و اعتبار یک تشکل مدنی به فراگیر بودن آن است، توانایی آن در تاثیرگذاری بر روندهای اجتماعی و مبارزه در راه کسب حقوق صنفی نیز به میزان نیروی متمرکز در آن بستگی دارد. این تفکر که گویا دستهی کوچکی از افراد پیشرو (آوانگارد) میتوانند بدون اتکا به آحاد صنف مسایل را حل و فصل کنند، سالهاست بطلانش ثابت شده است. هر چند هنوز افرادی با همین تفکرات عملاً مانع اعتلا و کارآمدی تشکلهای مدنی میشوند.
۳. دموکراتیک بودن: تشکل مدنی معمولاً از تجمع افرادی بهوجود میآید که یا پیشهی مشترکی دارند (مانند انجمن پزشکان عمومی و …) یا دلبستگی و علاقهی مشترکی در یک زمینهی اجتماعی دارند (مانند جمعیت هواداران محیط زیست و…) بنابراین وجود تنوع فکری، فرهنگی، مذهبی، نژادی و… در یک تشکل مدنی امری بدیهی است. ولی آنچه باعث استحکام و وحدت درونی آن میشود، وجود مناسبات دموکراتیک در ارکان اساسی آن است. درک درست از تنوع و گوناگونی (پلورالیسم) و رعایت اصول و آداب دموکراتیک موجب اعتلا و تکامل تشکل مدنی میشود. کسانی که خواسته یا ناخواسته سازمانهای صنفی و مدنی را با احزاب و گروههای سیاسی یکی میگیرند و برای تشکل مدنی مرامنامهای نانوشته قایلاند، عملاً موجب تفرقه و فروپاشی آن میشوند. بنابراین یک رسانهی صنفی و مدنی نیز باید پژواک واقعی از پلورالیسم درونی تشکل مدنی باشد.
بیش از دو قرن است که «آزادی و برابری» مبنای اساسی دموکراسی تلقی میشود. چه انسانهای عزیزی که جان شیرین خود را در این راه گذاشتند. صفحات تاریخ انباشته از خونهایی است که برای «آزادی و برابری» به زمین ریخته شده است، تا جایی که امروزه حتی خودکامهترین و دیکتاتورترین افراد نیز خود را مدافع آزادی و برابری میدانند. بحث در ادعا و شعار نیست، بلکه در طریقهی عمل است. مهم نیست آزادی و برابری را چقدر رساتر فریاد میزنیم بلکه مهم وفاداری به دموکراسی در رفتار و کردار ماست.
۴٫ رعایت قانون: اعتقاد به دموکراسی بهمعنای بیبندوباری، ولنگاری و هرج و مرج نیست. رسانهی تشکل مدنی نیز باید چارچوبهایی را رعایت کند. علاوه بر تلاش در جهت منافع تشکل مدنی، رعایت قوانین اساسی کشور و اجتناب از توهین و اتهام به افراد از اصولی است که باید سرلوحهی رسانهی مذکور باشد، زیرا تشکل مدنی تشکلی علنی و قانونمدار است که پروژهی مدنیسازی جامعه را دنبال میکند.
۵٫ تسامح (رواداری): البته عباراتی مانند «رعایت قوانین»، «توهین»، «اتهام» و حتی «منافع تشکل مدنی» عباراتی کلی هستند که ممکن است هر کسی بنا به دلایل و تحت شرایطی تعبیری برای آنها داشته باشد. طبیعی است که مسوولیت انطباق چارچوبها در شرایط مشخص را مدیر مسوول، سردبیر و هیات نظارت بر آن رسانه بهعهده دارند، ولی لازم است در رسانهی تشکل مدنی با سعهی صدر و تساهل و تسامح (آسانگیری و رواداری) با مسایل برخورد شود. باید از اظهارنظرهای متفاوت و گاه متضاد نهراسید، چرا که تضارب آرا و عقاید موجب رشد و تکامل تشکل مدنی میشود. بنا به تعریف «دانشنامهی سیاسی» تالیف داریوش آشوری «تسامح یا رواداری: روا داشتن وجود عقاید و آرای مخالف و گوناگون سیاسی، دینی، اجتماعی، فلسفی و هنری در درون یک نظم سیاسی و اجتماعی است». متاسفانه برخی افراد که مسوولیت رسانههای مدنی و صنفی را بهعهده دارند، منافع شخصی و عقیدتی خود را مترادف با منافع کل تشکل مدنی میدانند و هیچگونه اظهارنظر و عقیدهی انتقادی و مخالفی را برنمیتابند. در حالی که انسان (بهویژه شخصی که از طرف جمع مسوولیتی به وی سپرده شده) باید به همان چشم مدارا و گذشتی که در رفتار و کردار خود مینگرد به اعمال دیگران بنگرد و اگر در عقیدهی خود آنقدر تعصب بورزد که بهغیر از آن، در عقیدهی هیچکس دیگر ذرهای حقیقت نبیند از جادهی انصاف منحرف شده است. داعیهی اینکه عقیدهی من بهتر و برتر از کلیهی عقاید است ناشی از تکبر، کوتهنظری، خودبینی و بیشناختی است. انسان خودپسند در خود عیبی نمیبیند و نسبت به دیگران رحم و گذشت ندارد. به قول حافظ:
عیب رندان مکن ای زاهد پاکیزهسرشت
که گناه دگران بر تو نخواهند نوشت
من اگر نیکم و گر بد، تو برو خود را باش
هر کسی آن درَوَد عاقبت کار که کشت.
دکتر حمید طهماسبیپور
عضو هیات مدیرهی انجمن پزشکان عمومی رشت
نشانی: رشت، امامزاده هاشم، تلفن: ۳۲۲۳۳۳۴-۰۱۳۲
Email: hamtapor@gmail.com
0 دیدگاه